ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ

Ανάπτυξη της όρασης 

Όλοι οι γονείς χαίρονται όταν περίπου στην ηλικία των τριών μηνών το νεογέννητο παιδάκι τους αρχίζει πλέον να τους κοιτάζει και να τους χαμογελά.
Το γεγονός αυτό όμως δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η όραση του παιδιού είναι αποδεδειγμένα πλέον άρτια ανεπτυγμένη. Τα μάτια και γενικά η όραση ενός παιδιού ωριμάζουν μέχρι περίπου την ηλικία των 7 ετών, για αυτό είναι πολύ σημαντικό να ελεγχθεί η αρτιότητα της εξέλιξής της μέσα στα πρώτα αυτά χρόνια όπου υπάρχει και η δυνατότητα διόρθωσης ορισμένων καταστάσεων.
Η όραση του παιδιού στην ηλικία των 2 ετών είναι φυσιολογικά 50%, στην ηλικία των 3 ετών 70%, στην ηλικία των 4-5 ετών 90% και μόλις στην ηλικία των 6 ετών περίπου φτάνει στο επιθυμητό επίπεδο του 100%. Κατά την διάρκεια των ετών αυτών υπάρχουν ορισμένες καταστάσεις που είναι δυνατόν να σταματήσουν την ανάπτυξη αυτή της όρασης και να οδηγήσουν σε ένα "τεμπέλικο μάτι" όπως ο κόσμος συνηθίζει να λέει. Ένα μάτι που πιθανόν να μην γινόταν τεμπέλικο αν είχε πρώιμα βρεθεί και αντιμετωπισθεί το πρόβλημά του.

Οι συχνότερες αιτίες που οδηγούν σε αμβλυωπία όπως είναι ο ιατρικός όρος (άμβλυνση της όρασης), είναι:

Αμβλυωπία από στραβισμό.
Αφορά πάντοτε το ένα μάτι, δηλαδή το μάτι που στραβίζει. Είναι ίσως η καλύτερη περίπτωση αμβλυωπίας επειδή είναι προφανές ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά λόγω του ότι το ένα μάτι "φεύγει" και έτσι οι γονείς φέρνουν το παιδί στον γιατρό έγκαιρα.

Αμβλυωπία από ανισομετρωπία.
Αυτό σημαίνει ότι το ένα μάτι αναπτύσσεται κανονικά ενώ το άλλο έχει κάποια ψηλή αμετρωπία (συχνά υπερμετρωπία και σπανιότερα μυωπία) και έτσι το παιδί δεν έχει πρόβλημα αν κάποιος δεν του κλείσει το καλό μάτι. Αυτή είναι ίσως η χειρότερη περίπτωση αμβλυωπίας γιατί η ανακάλυψή της στηρίζεται στην τύχη και αυτό συνήθως γίνεται αργά.

Ανάπτυξη της όρασης.
Μια οφθαλμολογική εξέταση του παιδιού το πρώτο τρίμηνο της ζωής του. Έτσι αυτομάτως αποκλείουμε την αμβλυωπία από ανοψία και κάποιες μορφές στραβισμού. Η εξέταση αυτή συνήθως γίνεται στα μαιευτήρια.

Παρατήρηση των αντιδράσεων του παιδιού με βάση τις υποδείξεις του οφθαλμίατρου. Πηγαίνει το παιδί πολύ κοντά για να δει κάτι; Αντιδρά έντονα όταν του κλείνουμε το ένα μάτι; Και άλλα τέτοια πρακτικά τεστ που οι γονείς είναι σε θέση να κάνουν συχνά στο παιδί.

Εξέταση από τον οφθαλμίατρο σε ηλικία περίπου δύο ετών για πρώτη φορά όπου η συνεργασία από μέρους του παιδιού γίνεται ικανοποιητική. Αν όλα είναι καλά, εξέταση κάθε περίπου δύο χρόνια μέχρι την ηλικία των 7 ετών όπου και η όραση θα πρέπει πλέον να είναι 100%. Αν σε ηλικία μικρότερη των 2 ετών διαπιστωθεί πρόβλημα, άμεση εξέταση από τον οφθαλμίατρο ο οποίος με αντικειμενικές μεθόδους χωρίς την συνεργασία του παιδιού είναι σε θέση έστω και σε προσέγγιση να εκτιμήσει το πρόβλημα και να κάνει τις κατάλληλες ενέργειες.

Θα πρέπει εδώ να τονιστεί ότι η ανάπτυξη της όρασης δεν έχει καμμία σχέση με το αν το παιδί εμφανίσει π.χ. μυωπία σε ηλικία 11 ή 12 ετών. Το ότι σε ηλικία 6 ετών η όραση ήταν 100% δεν προεξοφλεί ότι θα είναι πάντοτε έτσι. Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι όποια διαθλαστική ανωμαλία και να παρουσιάσει το παιδί αργότερα, βάζοντας τα κατάλληλα γυαλιά η όρασή του θα είναι πάλι 100%.

Όλοι δέχονται ότι στα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού μπαίνουν οι βάσεις της σωματικής και ψυχικής του υγείας. Από τον γενικό αυτό κανόνα δεν εξαιρούνται και τα μάτια, η σωστή ανάπτυξη των οποίων θα πρέπει να αποτελεί κύριο μέλημα των γονέων τα πρώτα χρόνια της διάπλασής τους.

Αμβλυωπία από αμετρωπία.
Η αμβλυωπία αυτή εμφανίζεται και στα δύο μάτια όταν υπάρχουν υψηλές αμετρωπίες (μυωπία ή υπερμετρωπία κυρίως) και στα δύο μάτια. Η κατάσταση αυτή συνήθως δίνει συμπτώματα νωρίς μέσα από τις αντιδράσεις και τις δραστηριότητες του παιδιού.

Αμβλυωπία από ανοψία.
Καταστάσεις που εμποδίζουν το μάτι να λαμβάνει εικόνες, δηλαδή ερεθίσματα, τα πρώτα χρόνια της ζωής που "μαθαίνει" να βλέπει το οδηγούν σε μειωμένη όραση. Τέτοιες καταστάσεις είναι ο συγγενής καταρράκτης, η θόλωση του κερατοειδούς, η πτώση του βλεφάρου κ.α.

Αμβλυωπία από νυσταγμό.
Νυσταγμός είναι μια διαρκής κίνηση του βολβού του ματιού, συνήθως οριζόντια, που δεν επιτρέπει στο μάτι να σχηματίσει μια σταθερή εικόνα.
Αυτές λοιπόν είναι οι κυριότερες αιτίες εμφάνισης της αμβλυωπίας και όπως ίσως σκεφτεί κανείς, δεν είναι και λίγες.Τι πρέπει τώρα να γίνει για να πάψουμε οι οφθαλμίατροι να ανακαλύπτουμε "τεμπέλικα" μάτια σε ηλικίες που πλέον δεν μπορεί να γίνει τίποτα; Η μέριμνα και η ευθύνη αυτόματα μεταβιβάζεται στους γονείς.
Ηλικία και οφθαλμός 

Κάθε όργανο πάνω στο σώμα μας από το δέρμα μέχρι και τον εγκέφαλο εμφανίζει κάποιες αλλοιώσεις με την πάροδο του χρόνου που γενικά ονομάζουμε εκφυλίσεις που σχετίζονται με την ηλικία.

Το μάτι σαν όργανο της όραση εμφανίζει και αυτό κάποιες αλλοιώσεις που σχετίζονται με την ηλικία, η πιο γνωστή από τις οποίες είναι ο καταρράκτης, η φυσιολογική δηλαδή γήρανση του ματιού.

Εκτός από τον καταρράκτη που η θεραπεία του είναι χειρουργική και η αποκατάσταση της όρασης αγγίζει το 100% υπάρχει και μια άλλη σημαντική αλλοίωση στον οφθαλμό η οποία σχετίζεται με την ηλικία, της οποίας ο επιστημονικός όρος είναι "σχετιζόμενη με την ηλικία εκφύλιση της ωχράς κηλίδος" και της οποίας η θεραπεία δεν είναι δυστυχώς τόσο αποτελεσματική και σίγουρη όσο του καταρράκτη.

Στο πίσω μέρος του οφθαλμού υπάρχει μια λεπτή ευαίσθητη μεμβράνη που λέγεται αμφιβληστροειδής η οποία παίζει τον ρόλο του φιλμ σε μια μηχανή λήψεως, εκεί δηλαδή δημιουργείται η εικόνα όσων βλέπουμε και στην συνέχεια με το οπτικό νεύρο προχωρά στον εγκέφαλο. Το σημαντικότερο κομμάτι της μεμβράνης αυτής είναι η ωχρά κηλίδα που είναι το τμήμα εκείνο που χρησιμοποιούμε όταν εστιάζουμε κάπου το μάτι μας, για παράδειγμα όταν διαβάζουμε.

Η σχετιζόμενη με την ηλικία εκφύλιση της ωχράς κηλίδας είναι μια εκφυλιστική νόσος η συχνότητα της οποίας αυξάνει με την ηλικία έχοντας σαν αποτέλεσμα 165.000 νέες περιπτώσεις κάθε χρόνο στις Η.Π.Α. Η εμφάνισή της σε άτομα άνω των 75 ετών κυμαίνεται μεταξύ 20% έως 28%. Η πάθηση προσβάλλει το ένα ή και τα δύο μάτια και σύμφωνα με μελέτες όταν εμφανιστεί στο ένα μάτι υπάρχει πιθανότητα περίπου 70% να εμφανιστεί και στο άλλο σε μια πενταετία.
Σακχαρώδης Διαβήτης και οφθαλμός 
Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι νόσος η οποία οφείλεται στην έλλειψη ινσουλίνης ή στην παρουσία παραγόντων που εμποδίζουν την δράση της. Ο ρόλος της ινσουλίνης είναι η καύση της γλυκόζης. Συνεπώς η έλλειψή της οδηγεί σε αύξηση της συγκέντρωσης της γλυκόζης στο αίμα (υπεργλυκαιμία). Ο σακχαρώδης διαβήτης προκαλεί βλάβες τόσο στα τοιχώματα των αγγείων όσο και στα έμμορφα συστατικά του αίματος. Οι βλάβες αυτές στον οφθαλμό παίρνουν συχνότερα τη μορφή διπλωπίας και διαβητικής αμφιβληστροπάθειας.

Φυσιολογικός αμφιβληστροειδής.

Μέτριες βλάβες

Μεγάλες βλάβες

Νεοαγγεία

Διαβητική ωχροπάθεια

Διπλωπία
Η επιπλοκή αυτή μφανίζεται με σύμπτωμα τη διπλή εικόνα σε κάποιες θέσεις των ματιών λόγω υπολειτουργίας κάποιου οφθαλμικού μυός η οποία συμβαίνει αιφνίδια. Η αιτία του φαινομένου αυτού δεν εντοπίζεται μέσα στον οφθαλμό αλλά μέσα στον εγκέφαλο, όπου κάποια μικρή αιμορραγία ή κάποιο έμφρακτο κατά μήκος της πορείας κάποιου οφθαλμικού νεύρου οδηγεί σε παροδική υπολειτουργία του νεύρου και συνεπώς του μυός που αυτό νευρώνει. Στο μέγιστο των περιπτώσεων είναι αθώα και υποχωρεί χωρίς ειδική θεραπεία μετά από ένα έως δύο μήνες. Χρειάζεται μόνο παρακολούθηση και ρύθμιση του σακχάρου.

Διαβητική Αμφιβληστροπάθεια
Για να γίνουν κατανοητές οι βλάβες του βυθού του οφθαλμού από τον σακχαρώδη διαβήτη θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι:

Ο αμφιβληστροειδής χιτώνας του ματιού παριστά την πολύ ευαίσθητη εκείνη επιφάνεια στην οποία σχηματίζεται η εικόνα όσων βλέπουμε πριν αυτή μεταφερθεί μέσω του οπτικού νεύρου στον εγκέφαλο για παραπέρα επεξεργασία και κατανόηση. Ο λεπτός λοιπόν αυτός υμένας τρέφεται από πολύ μικρά αγγεία που αποτελούν διακλαδώσεις της οπτικής αρτηρίας.

Η ύπαρξη αυξημένης γλυκόζης μέσα στο αίμα μπορεί να παρομοιαστεί με την κυκλοφορία εντός ενός συστήματος σωλήνων ενός διαβρωτικού υγρού το οποίο σιγά-σιγά φθείρει και καταστρέφει τα τοιχώματα των σωλήνων μέχρι αυτοί να αποφραχθούν ή να τρυπήσουν.

Με βάση τα παραπάνω γίνεται εύκολα κατανοητό ότι τα αγγεία του αμφιβληστροειδούς λόγω του λεπτού τους τοιχώματος είναι τα πλέον ευάλωτα στις βλάβες της υπεργλυκαιμίας και οι συνέπειες είναι άμεσες στην λειτουργία του υμένα αυτού, δηλαδή στην όραση. Οι βλάβες που δημιουργούνται παίρνουν την μορφή είτε απόφραξης των αγγείων είτε διαρροής από το τοίχωμα και τελικά αμμοραγίας από ρήξη του αγγείου. Αιμορραγίες και μάλιστα σημαντικές έχουμε επίσης από την ρήξη νεοαγγείων, αγγείων δηλαδή που ο οργανισμός βιαστικά και πρόχειρα δημιουργεί για να καλύψει ανάγκες περιοχών όπου τα αγγεία έχουν καταστραφεί. Τα νεοαγγεία αυτά είναι κακής ποιότητας και εύκολα σπάζουν, οδηγώντας σε σημαντικές αιμορραγίες μέσα στο μάτι.

Για την διαβητική αμφιβληστροπάθεια είναι σκόπιμο όλοι μας αλλά κυρίως οι πάσχοντες από σακχαρώδη διαβήτη να γνωρίζουν τα παρακάτω:
Βήμα 1
Βήμα 2
Βήμα 3

Όσο περισσότερα χρόνια πάσχει κάποιος από σακχαρώδη διαβήτη, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να εμφανίσει αγγειακές βλάβες στα μάτια.

Όσο μεγαλύτερες είναι οι αποκλίσεις της τιμής του σακχάρου από το φυσιολογικό, τόσο μεγαλύτερη είναι και η πιθανότητα βλάβης των αγγείων. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι είναι προτιμότερο το επίπεδο του σακχάρου να είναι μόνιμα λίγο υψηλότερο από το ανώτερο φυσιολογικό παρά να παρουσιάζει συνεχείς και μεγάλες διακυμάνσεις από υπογλυκαιμία μέχρι υπεργλυκαιμία.

Οι βλάβες των αγγείων περνούν από κάποια ορισμένα στάδια βαρύτητας και συνήθως ο ασθενής αντιλαμβάνεται ότι κάτι δεν πάει καλά με τα μάτια του όταν οι βλάβες βρίσκονται ήδη σε προχωρημένο στάδιο και ενώ σε πρώιμα στάδια ο οφθαλμίατρος είναι δυνατόν να αποτρέψει μόνιμες βλάβες, είναι πολύ δύσκολο να τις θεραπεύσει όταν αυτές έχουν ήδη συμβεί.
Έχοντας κατά νου τα παραπάνω κάθε διαβητικός θα πρέπει:

Να ελέγχεται οφθαλμολογικά μια φορά τον χρόνο με πλήρη έλεγχο ολόκληρου του αγγειακού συστήματος και του αμφιβληστροειδούς (βυθοσκόπηση).

Από την στιγμή που θα διαπιστωθούν βλάβες η εξέταση θα πρέπει να γίνεται κάθε τέσσερις έως έξι μήνες με επιπλέον έλεγχο με μια ειδική εξέταση που λέγεται φλουροαγγειογραφία όποτε κρίνει απαραίτητο ο οφθαλμίατρος. Η εξέταση αυτή βοηθά στην αναγνώριση των αγγείων που έχουν πρόβλημα και στην τοπογραφική εντόπισή τους.

Με γνώμονα το μέγεθος και την βαρύτητα των βλαβών ο οφθαλμίατρος συχνά προχωρά σε laser θεραπεία του αμφιβληστροειδή με σκοπό την βελτίωση των βλαβών και της όρασης του αρρώστου αλλά κυρίως την αποτροπή μεγαλύτερης βλάβης. Έτσι λοιπόν ο διαβητικός δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζει με φόβο ή αρνητισμό την θεραπεία με laser.

Κρίνεται σκόπιμο η παρακολούθηση του αρρώστου να γίνεται μέσα από εξετάσεις (φωτογράφηση-φλουροαγγειογραφία) που είναι σε θέση ανά πάσα χρονική στιγμή να προσφέρουν στον οφθαλμίατρο συγκριτικά στοιχεία.
Τελειώνοντας την σύντομη αυτή ενημέρωση για να γίνει κατανοητή η μεγάλη σημασία των όσων ειπώθηκαν αρκεί να αναφερθεί ότι η διαβητική αμφιβληστροπάθεια είναι η συχνότερη αιτία τύφλωσης στον πολιτισμένο κόσμο στις ηλικίες 20 έως 60 ετών, την στιγμή μάλιστα που οι διαβητικοί αποτελούν μικρό μόνο τμήμα του γενικού πλυθησμού.
Γλαύκωμα 
Στον πολιτισμένο κομμάτι του πλανήτη μας η κυριότερη ίσως αιτία τύφλωσης είναι το γλαύκωμα, πάθηση εξ' ορισμού ύπουλη γιατί σπάνια δίνει συμπτώματα να την ανακαλύψουμε και έτσι συνήθως η προσέλευση στον οφθαλμίατρο γίνεται με σημαντική καθυστέρηση. Λέγοντας γλαύκωμα εννοούμε την αύξηση της πίεσης στο εσωτερικό του ματιού σε επίπεδα μη φυσιολογικά, με αποτέλεσμα την βλάβη του οπτικού νεύρου με συνέπειες στην όραση και το οπτικό πεδίο.

Φυσιολογική όραση, οπτικό νεύρο και οπτικό πεδίο.

Αρχόμενες βλάβες όρασης, αντίστοιχο οπτικό νεύρο και οπτικό πεδίο

Μέτριες βλάβες όρασης, αντίστοιχο οπτικό νεύρο και οπτικό πεδίο

Σημαντικές βλάβες όρασης, αντίστοιχο οπτικό νεύρο και οπτικό πεδίο

Για να κατανοήσουμε την έννοια της ενδοφθάλμιας πίεσης θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας το μοντέλο ενός ματιού. Ας φανταστούμε λοιπόν ότι το μάτι είναι μια κλειστή κοιλότητα μέσα στην οποία παράγεται ένα υγρό, το υδατοειδές υγρό, το οποίο αποχετεύεται από το μάτι μέσω ενός σωλήνα και περνά τελικά στο αίμα. Αν λοιπόν για κάποιο λόγο χαλάσει αυτή η ισορροπία ανάμεσα στην παραγωγή και την αποχέτευση του υδατοειδούς υγρού τότε το νερό λιμνάζει μέσα στο μάτι και έτσι αυξάνεται η πίεση που ασκείται στα τοιχώματα του ματιού και που την ονομάζουμε ενδοφθάλμια πίεση. Το κακό όμως είναι ότι αυτή η αυξημένη πίεση ασκείται και πάνω στο οπτικό νεύρο το οποίο ξεκινά από το τοίχωμα του βολβού και σιγά-σιγά το καταστρέφει.

Επειδή το μάτι έχει διαφορετικές ανοχές έτσι και η πίεση που είναι δυνατόν να αποβεί επιζήμια για το νεύρο του ματιού διαφέρει. Με βάση στατιστικά δεδομένα η ενδοφθάλμια πίεση κυμαίνεται φυσιολογικά από 10 έως 21 mmhg. Όπως αναφέραμε παραπάνω η αντοχή κάθε ματιού είναι διαφορετική. Συνεπώς πίεση 18 δεν είναι πάντοτε φυσιολογική όπως επίσης πίεση 22 δεν είναι πάντοτε παθολογική, αν δεν συνοδεύεται από βλάβες, και ονομάζεται απλώς υπερτονία.

Ερχόμαστε τώρα στην πρόληψη της κατάστασης αυτής και πιο συγκεκριμένα στην ερώτηση που εύλογα τίθεται, τι δηλαδή μπορεί να γίνει για να προλάβουμε τις ζημιές που προκαλεί η πάθηση αυτή.

Η απάντηση είναι αρκετά απλή. Προληπτικός έλεγχος της ενδοφθάλμιας πίεσης και του οπτικού νεύρου κάθε δύο χρόνια μετά την ηλικία των 35 ετών και κάθε χρόνο μετά την ηλικία των 40 ετών επειδή με βάση κλινικές μελέτες η συχνότερη περίοδος εμφάνισης του γλαυκώματος είναι η 5η δεκαετία της ζωής.

Σημαντικό επίσης χαρακτηριστικό της πάθησης αυτής είναι ότι παρουσιάζει κληρονομικότητα και συνεπώς απαιτείται μεγαλύτερη προσοχή όταν στο στενό συγγενικό περιβάλλον υπάρχουν πάσχοντες από γλαύκωμα. Έστω λοιπόν ότι κάποιος βρίσκεται σε κάποια εξέταση να έχει υπερτονία ή έστω πίεση στα ανώτερα φυσιολογικά όρια. Τι πρέπει να γίνει; Θα πρέπει ο οφθαλμίατρος να προχωρήσει σε μια διαδικασία που ονομάζεται μελέτη γλαυκώματος και περιλαμβάνει:
- Μέτρηση πίεσης αρκετές φορές και σε διαφορετικές ώρες της ημέρας για να σχηματιστεί ημερήσια καμπύλη πιέσεως που δείχνει την μεταβολή της πίεσης κατά την διάρκεια του 24ωρου.
- Έλεγχος και παρακολούθηση του οπτικού νεύρου με στερεοσκοπικές μεθόδους, ανάλυση οπτικής θηλής για την ανακάλυψη και παρακολούθηση πιθανών βλαβών.
- Έλεγχος του οπτικού πεδίου με ειδικό μηχάνημα με σκοπό την ανακάλυψη ακόμα και πολύ αρχόμενων βλαβών. Λέγοντας οπτικό πεδίο εννοούμε την έκταση που το κάθε μάτι καλύπτει στον χώρο όταν κοιτάμε ευθεία μπροστά, δηλαδή όχι το πόσο καλά βλέπουμε αλλά σε πόση έκταση μπορούμε να δούμε με κάθε μάτι.
Αν από τις παραπάνω εξετάσεις προκύψει ότι ο ασθενής μας έχει αλλοιώσεις τότε πλέον παύουμε να μιλάμε για υπερτονία και μιλάμε για γλαύκωμα που χρειάζεται θεραπεία. Η θεραπεία του γλαυκώματος είναι αρχικά φαρμακευτική με κολλύρια και μόνο όταν η ρύθμιση με κολλύρια είναι ανεπαρκής προχωράμε σε χειρουργική αντμετώπιση με πολύ καλά αποτελέσματα. Χαρακτηριστικό της φαρμακευτικής θεραπείας του γλαυκώματος είναι ότι αποτελεί θεραπεία υποκατάστασης και όχι θεραπεία επανόρθωσης και συνεπώς συνεχίζεται δια βίου.

Από όλα όσα αναφέραμε γίνεται φανερό το πόσο σημαντική είναι η πάθηση αυτή και συνεπώς το πόσο σημαντική είναι η θεραπεία της. Είναι κρίμα στον 21ο αιώνα που τα ιατρικά μέσα είναι τόσα πολλά και τόσο εξελιγμένα να συναντούμε περιπτώσεις ανθρώπων που τυφλώνονται από άγνοια ή ασυνέπεια.